Hazal Yalın
Seçimler yüzünden bu hafta tamamen farklı üç başlıkta üç yazıyı ele alacağız. Bunların ilk ikisi haber, üçüncüsü ise aslında yakın gelecekte ciddi bir çatışma odağı haline gelebilecek Gagavuzya’da yapılan seçimlerle ilgili.
TASS’ın haberi Rusya’nın Ukrayna üzerinden orta ve batı Avrupa’ya yaptığı transit gaz akışının belli bir istikrarla devam ettiğini gösteriyor. Gazprom, kalan tek gaz istasyonundan günde 40,7 milyon metreküp gaz basıyor.
Belarus resmi haber ajansı BELTA, ülkenin doğusundaki en güçlü sanayi oblastlerinden Mogilyov’da düzenlenen yatırım forumunu haberleştirmiş. İki açıdan dikkat çekici. Birincisi, yatırım projeleri son derece kapsamlı görünüyor; ikincisi, Türkiye’den büyük ve orta ölçekli işletmelerin de katıldığı vurgulanıyor.
Ancak haftanın en önemli yazısı, İgor Karmazin’in Gagavuzya’daki gerilimi incelediği İzvestiya’da yayınlanan makalesi. Gagavuzya’ya karşı son derece pervasız bir hukuk tanımazlığın ortaya çıktığı, merkezi iktidarın arkasında ABD ve AB desteğiyle Gagavuzya seçim sonuçlarını tanımamakla kalmayıp özerk bölgeye anayasal bir darbe yapmaya hazırlandığı da anlaşılıyor. Çevirinin başlığı, makalenin özgün başlığı.
‘Gazprom Ukrayna üzerinden Avrupa’ya günde 407 milyon metreküp gaz basıyor’
Gazprom açıklamasına göre şirket Ukrayna’ya Suca gaz ölçüm istasyonu üzerinden günde 40,7 milyon metreküp gaz veriyor. Gazprom’un Sohranovka gaz ölçüm istasyonundan gaz basma başvurusu ise Ukrayna tarafından reddedildi.
Ukrayna gaz operatörü OGTSU da daha önce 27 Mayıs itibariyle Ukrayna üzerinden yaklaşık 40,7 milyon metreküp gaz geçtiğini doğrulamıştı.
Ukrayna üzerinden transit kolu Batı ve Orta Avrupa ülkelerine Rusya gazı tedarikinde kalan tek yol. Kuzey Akım üzerinden gaz basımı tamamen durdu. Türk Akım ve Mavi Akım’dan gaz iletimi ise Türkiye ve Güney-Güneydoğu Avrupa ülkeleri için yapılıyor.
OGTSU 10 Mayıs 2022’de, “mücbir sebepler” yüzünden Sohranovka istasyonundan gaz naklini kestiğini açıklamıştı. Şirket Lugansk Halk Cumhuriyeti’ndeki Novopskov sınır kompresörü üzerinde kontrolü kaybetmesini gerekçe göstermişti. …
Ancak Gazprom eski düzende gaz basımına devam etmenin önünde engel görmediğini açıklamış ve mücbir sebeplerle ilgili bir teyit almadığını bildirmişti. OGTSU’nun transit gaz naklini tamamen başka bir noktaya, Kursk oblastindeki Suca gaz ölçüm istasyonuna kaydırma teklifine karşılık da bunun teknolojik olarak mümkün olmadığı ileri sürülmüştü. (TASS, 27 Mayıs)
‘Belarus’ta yatırım forumu’
Belarus’un doğusundaki Mogilyov oblasti yürütme komitesi başkanı Anatoliy İsaçenko, Bobruysk’ta Belarus Yatırım Forumu açılışındaki törende, oblast ekonomisinin bütün alanlarının yatırım için açık olduğunu söyledi.
İsaçenko’ya göre: “Böylesine önemli bir etkinliğin yürütülmesi için Bobruysk’un seçilmesi kesinlikle doğru bir karar. Şehir sadece Mogilyov oblasti için değil bütün ülke için de önemli bir sanayi merkezi. …”
Bubruysk cazip bir yatırım alanı ve gelişmiş bir altyapı ve lojistik ağına sahip, keza istikrarlı personel potansiyeli taşıyan, hızlandırılmış kalkınma projesindeki 11 şehirden biri. İsaçenko’nun ifadesiyle: “Bölgede potansiyel yatırımcılar için 100 kadar somut yatırım teklifi formüle edildi. İktidar ve yatırımcılar arasında etkili bir işbirliği tesis etmesi için özel bir grup oluşturuldu. Bölgemiz ekonomisinin bütün alanları yatırıma açık.”
Belarus Yatırım Forumu ülke çapında uluslararası bir iş etkinliği; forum Belarus’un yatırım imkânlarını artırmasına imkân sağlıyor ve her yıl Belarus hükümetinin talimatıyla düzenleniyor. Forum Belarus’ta ilk defa beş yıl önce düzenlenmişti; bundan önce ise uluslararası finans merkezlerinin bulunduğu yerlerde: Londra, İstanbul ve Dubai’de yapılmıştı. Ancak 2023’te Belarus federal bölgelerinin yatırım imkânlarının artırılması ihtiyacı öne çıktı… Bubruysk’ta düzenlenen forum da bunun sonucu. …
Belarus Yatırım Forumuna 300’den çok insan katıldı. 22 ülkeden yatırımcılardan başka büyük ve orta işletmelerin temsilcileri bu alanda işbirliğinin geleceğini görüşüyorlar. Söz konusu ülkeler arasında BAE, Türkiye, Pakistan, Mısır, Çin, Vietnam, Filistin, Rusya, Brezilya ve Macaristan da var. Katılımcılar büyük ve orta işletmelerin sahipleri, tepe yöneticileri, doğrudan yatırım fonlarının temsilcileri, iş ortaklıkları, yatırım ajansları, danışmanlar, iş alanında kanaat önderleri. … (BELTA, 25 Mayıs)
‘Transdinyester no. 2: Gagavuzya ile Kişinev arasındaki çatışma nereye gidecek?’
27 Mayıs’ta Gagavuz Özerk Bölgesi’nde her seviyede temsilcilerin katıldığı bir kongre yapılacak. Bölgenin bütün siyasi eliti kongreye katılacak: Halk Meclisi vekilleri, yürütme komitesi (hükümet) temsilcileri, üç büyük şehrin belediye başkanları, keza kamuoyu temsilcileri. Gagavuz başkenti Komrat’taki kongreye paralel olarak Moldova muhalefet lideri İlan Şor’un özel bir video mesajı göndermesi ve özerklik yanlılarının bir miting düzenlemesi de bekleniyor.
Kongrenin resmi gündeminde tek bir madde var: Gagavuz bölgesine tam özerkliğin geri verilmesi. Halk Meclisi Başkanı Dmitriy Konstantinov’un açıklamasına göre: “Merkezi iktidar ‘Özel Hukuki Statü’ kanununu uygulamıyor. Gagavuz bölgesinin yetkilerinin devamlı biçildiğini gözlüyoruz; bu duruma daha fazla seyirci kalmayacağız.”
Kongre katılımcılarının kabul etmesi beklenen deklarasyon da internete düştü. Buna göre temsilciler Kişinev’den Gagavuzya başkanının seçimlerine müdahaleyi kesmesini talep ediyorlar; keza Moldova yasama, yürütme ve yargı organlarında daha fazla temsilci istiyorlar. Ayrıca Gagavuzya Adli Mahkemesi (anayasa mahkemesi benzeri) kurulmasını ve özerkliğin hukuki garantörlerinin tespit edilmesini (bunlar arasında Rusya, Türkiye, Almanya, Avrupa Konseyi ve BM’yi görüyorlar) öngörüyorlar.
Belgeye göre Kişinev deklarasyonu gözardı edecek olursa kongre katılımcıları “Gagavuzya’nın geleceğine dair bir referanduma girişme ve yapma hakkını mahsus tutacaklar”. Ancak internete düşen deklarasyon gene de şüphe uyandırıcı. Halk Meclisi Başkan Yardımcısı Aleksandr Tarnavskiy, nihai metin üzerinde henüz mutabık kalınmadığını açıkladı.
Gagavuzya ve Moldova arasındaki çatışma özerk bölgenin başkan seçimi sırasında tırmandı. Moldova’daki hükümet partisi “Eylem ve Dayanışma” kendi adayını çıkarmamaya karar verdi. Ortaya çıkan sekiz aday da Rusya ve BDT ülkeleriyle yakınlaşmadan yanaydı. Sonuçta zaferi “Şor” partisinin adayı Yevgeniya Gutsul kazandı.
Seçim sonuçlarının açıklanmasından sonra Gutsul bir kez daha Moskova ile ilişkileri iyileştirme niyetini dile getirdi. Özel olarak da Moskova’da bir Gagavuzya temsilciliği açılmasını ve Rusya’ya yapılan ancak bloke edilmiş durumdaki zirai ürün ihracatının tekrar başlaması için görüşmeler yürütülmesini önerdi. Moldova hukukuna göre Gagavuzya başkanı Moldova hükümetine girmek zorunda; bu yüzden seçim sonuçları Kişinev’de fazladan bir öfkeye de neden oldu.
Moldova Başkanı Maya Mandu, seçim sürecinde çok sayıda ihlal yapıldığını açıkladı. Özellikle de Gagavuzya Merkez Seçim Komisyonu’nun yetkisizliğini ileri sürdü. Keza Gagavuzya’da Rusça televizyon kanallarının yayına devam etmesinden yakındı. …
Moldova eski Başbakan Yardımcısı Gutsul’un hükümete alınmasına izin verilmemesini istedi. Parlamento sözcüsü İgor Grossu, Kişinev’in sadece “iyi insanlarla” çalışmaya hazır olduğunu açıkladı ve şöyle dedi: “Haydutlarla, haydutlara katılanlarla çalışmayacağız, çünkü bizim başka değerlerimiz var. Bu insanların güneyin, diğer bölgelerin insanlarının hayat şartlarıyla hiçbir ilişkisi yok; tek yaptıkları iş manipülasyon.” …
Arkasından Moldova Merkez Seçim Komisyonu sekiz başkanlık adayı hakkında da soruşturma açtı. Hepsi de seçim kampanyalarının finansmanı kurallarını ihlalle suçlandılar; sözümona kampanya sırasında kanunun izin verdiğinden daha çok bağış toplamışlardı. Moldova özel harekât polisi Gagavuzya Merkez Seçim Komisyonu’ndaki seçim pusulalarına, seçmen listelerine ve diğer belgelere el koydu, komisyonun bütün üyelerine sogru celbi çıkarıldı.
Ancak seçim sonuçları Gagavuzya’da şüphe uyandırmış değildi. Gutsul’un rakipleri onun zaferini kutladılar, uluslararası gözlemciler de hiçbir ihlal saptamadılar. Halk Meclisi seçim sonuçlarını oybirliğiyle onayladı. Polis baskınının ardından yaklaşık 1000 kişi Merkez Seçim Komisyonu etrafında toplandı; “Kahrolsun diktatörlük!” “Ellerinizi Gagavuzya’dan çekin!”, “Kahrolsun Maya Sandu!” sloganlarıyla seçim sonuçlarının onaylanmasını istediler.
Gerginlik üzerine Komrat temyiz mahkemesine başvuruldu; mahkeme Gutsul’un başkanlığını 22 Mayıs’ta onayladı. Seçilmiş başkan Halk Meclisi’nde yemin ettikten sonra göreve başlamış sayılacak. Kişinev ise özerk bölgeyi tehdide devam ediyor. İgor Grossu vergi imtiyazlarının kaldırılacağını ve Rusya kanallarının tamamen yasaklanacağını söylüyor.
İlginç bir şekilde bu süreçte Moldovada Rusya karşıtı ve rusofobik inisiyatifler de fışkırmaya başladı. Kişinev BDT bünyesinden çıkma hazırlığı yaptığını duyurdu, BDT parlamenterler asamblesinden çıkma prosedürünü başlattı. Başkan Sandu, Putin ülkeye gelecek olursa tutuklanacağını açıkladı. Hükümet partisi Zafer Günü’nün tarihini ve adını değiştirmek için girişimlere başladı. Moldova’daki yetkililerin Gagavuzya yenilgisinin ardından ABD ve AB nezdinde bu şekilde göze girmeye çalışıyor olmaları mümkün. (İ. Karmazin / İzvestiya, 27 Mayıs)
